De overheid loopt zichzelf vast in complexiteit gecombineerd met een gebrek aan daadkracht. Dit concludeert Arre Zuurmond in Dwars door de Orde, het boek waarin hij verslag doet van zijn periode  als regeringscommissaris Informatiehuishouding.

‍

Volgens Arre Zuurmond heeft ‘rechtmatigheidsmanie’ de overhand in het publieke bestuur met steeds meer controle en bureaucratie. “Dat pad zijn we ruim twintig jaar geleden ingeslagen en het blijkt een doodlopende weg. Er is maar één oplossing mogelijk: we moeten die straat uit, terug naar de hoofdweg, terug naar de bedoeling.”  

‍

Volgens Zuurmond is de ruimte die professionals vroeger hadden om hun eigen afwegingen te maken, verdwenen. “De druk vanuit verantwoording en toezicht is enorm, zodanig dat veel professionals inmiddels meer dan de helft van hun tijd besteden aan administratie. Het gaat om externe druk, maar ook om druk van binnen de organisatie. Een beperking van de ruimte van de uitvoerend professional zie je ook in de ontwikkeling van wetgeving. De bestaande orde loopt vast in een rechtmatigheidsmanie. Het moet 100 procent rechtmatig zijn. Maar rechtmatigheid is iets anders dan rechtvaardigheid.  

‍

Er is op dit gebied wel een kanteling zichtbaar, zegt Zuurmond. ‘Mede door het toeslagenschandaal zie je dat hier nu anders naar gekeken wordt. Maar als je dit alleen in het recht aanpast en verder niet, dan krijgen we geen verandering. Want het hiërarchische rechtmatigheidsdenken zit overal.”

‍

Zuurmond besteedt in zijn boek ook veel aandacht aan de inzet van digitalisering. “Er ligt goud voor het oprapen. Wist je dat mensen die door de recherche worden gezocht omdat ze voortvluchtig zijn, gewoon bij de gemeente een nieuw paspoort krijgen? Dat de overheid verkeersboetes stuurt naar mensen waarvan het kenteken illegaal is gekopieerd, terwijl die overheid er niet voldoende aan doet om die illegale kopieerders op te pakken? Dáár kun je als overheid echt publieke waarde toevoegen.’

‍

Politieke ideologieën zouden er goed aan doen om vanuit hun kernwaarden te kijken naar de vraagstukken van deze tijd. “De liberale ideologie ontstond als tegenreactie op een te machtige aristocratie. Dan zou je vanuit die ideologie nu wat kunnen vinden van de macht van big tech. De socialistische ideologie vindt solidariteit een belangrijke waarde. Wat betekent die waarde in onze informatiesamenleving? De komst van de informatiesamenleving, de positie van big tech, maar ook de razendsnel veranderende geopolitieke verhoudingen vergen het herdenken van de kernwaarden. Ook moet elke ideologie reflecteren op de rol en positie van de overheid.”

‍

Zuurmond ziet ook lichtpuntjes. “Digitalisering staat tegenwoordig een stuk hoger op de politieke en bestuurlijke agenda dan een paar jaar geleden. Ook het besef dat het een overheidsbreed vraagstuk is, is gegroeid, getuige de interbestuurlijke invulling die de staatssecretaris van Digitalisering kiest bij de vorming van de nieuwe Nederlandse Digitaliseringsstrategie. Ik vind dat hoopvol, al ligt de focus nog wel erg op de technologie, en niet op de informatiekundige kant. Het is belangrijk dat er wordt gewerkt aan zaken als een cloudstrategie en een veel betere beveiliging. Maar dat zijn randvoorwaarden, de echte maatschappelijke winst zit in het creëren van een digitale infrastructuur voor een totaal ander soort dienstverlening en handhaving. Daar is echt nog heel veel te doen.”

‍