Op 20 januari 2023 verscheen de kamerbrief van minister Bruins Slot van BZK over de nieuwe ambtseed en -belofte (hierna: ambtseed). De eedaflegging maakt volgens de brief de nieuwe ambtenaar bewust van “goed ambtenaarschap”. De ambtseed is ook een van de doelen in ons manifest ‘Over Informatie Gesproken’.

Het voorstel, dat nog in de wet moet worden opgenomen, is een grote stap naar een opener, eerlijker en meer burgergerichte rechtsstaat. De ambtseed alleen gaat de overheid niet wezenlijk veranderen. Het belangrijkste is volgens ons de vraag hoe deze eed optimaal kan worden ingezet. Om daar handen en voeten aan te geven, heeft de maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken hierover op 20 maart jl. een brief geschreven met de boodschap: doe wat echt werkt.

Ambtseed als sociaal contract

De ambtseed is volgens ons geen bewustwordingsinstrument, maar een actieve bezegeling van een proces hieraan voorafgaand én als een begin van een voortdurend sociaal contract met de samenleving en de burger. Deze geven wij weer in twee figuren.

Figuur 1 is gebaseerd op wetenschappelijk erkende en wereldwijd toegepaste theorieën over hoe mensen en organisaties in elkaar zitten. Lees hierover meer in onze brief aan de minister. Hieruit volgt dat:

• Niet alle mensen dezelfde waarden hebben of onderschrijven.
• Waarden bij iemands persoonlijkheid horen, die op volwassen leeftijd nauwelijks te veranderen valt.
• Werving en selectie door onafhankelijke experts kan orden ingezet om mensen te selecteren op publieke waarden. Dat leidt tot meer integriteit en rechtsstatelijkheid.
• Daarom is bewustwording op het moment van eedaflegging ‘te laat’ in het proces. Wij pleiten voor een ‘inductiefase’ – in de vorm van kandidaat- of traineeschap hieraan voorafgaand. Inductie is een fase waarin iemand in vrij korte tijd wordt geïntroduceerd in de waarden en het reilen en zeilen van de organisatie.

Figuur 2 is gebaseerd op dezelfde theorieën. Heeft de ambtenaar eenmaal de eed afgelegd, dan begint de ‘socialisatie’. Socialisatie wordt gezien als de fase waarin iemand zich de waarden en gewoonten van de organisatie ‘eigen’ maakt. De ambtenaar leert meer over integriteit, rechtsstatelijkheid en andere kennis en vaardigheden. Na een jaar reflecteert de nieuwe ambtenaar op zijn ervaringen. Pas daarna is de ambtenaar een volwaardig (beginnend) vakman. Vervolgens wordt er jaarlijks in de HR-cyclus hierop voortgeborduurd.

De formulering

Wij vinden de voorgestelde formulering een grote verbetering ten opzichte van de huidige ambtseed. Burgergerichtheid, dienstbaarheid en transparantie staan meer centraal. Wel vinden we dat de eed nog korter en rechtsstatelijker kan.

Lees in de brief ons voorstel voor een betere formulering.

Reacties

Wilt u een reactie achterlaten naar aanleiding van dit bericht? Dan kunt u gebruikmaken van ons reactieformulier: