Op woensdag 11 december werd aangekondigd dat vanaf 2025 de maatschappelijke coalitie Over InformatieGesproken (MCOIG) een aantal taken op zich gaat nemen in het kader van het Actieplan Open Overheid. Na de uitleg van Jolein Baidenmann en Anneke van Houdt, werden er drie presentaties gegeven door Reinout Meuwissen (Digitale Samenleving, BZK), Irene Nooren (GPT NL) en Simone van der Burg (Waag Futurelab).

‘De focus ligt op het verder versterken van de samenwerking tussen overheid en maatschappelijke partijen’

Jolein Baidenmann benadrukte het belang van samenwerking in het streven naar een open overheid, vooral binnen het Open Government Partnership (OGP) netwerk, het belang van zelfreflectie en maatschappelijke relevantie. Dit jaar wordt het Actieplan opnieuw bekeken, waarbij de focus ligt op het verder versterken van de samenwerking tussen de overheid en maatschappelijke partijen. MCOIG speelt hierin een belangrijke rol door bijeenkomsten en multi-stakeholderactiviteiten te organiseren, het actieplan te reviewen en nieuwe partners te vinden. Nederland is koploper op het gebied van open overheid, en omarmt daarmee de internationale trend van de verschuiving van ‘open government’ naar ‘open state’. Voor het Actieplan betekent dit: verder decentraliseren naar maatschappelijke partners. Dit weerspiegelt een open, inclusieve benadering die tegelijkertijd de rol van de overheid niet uitsluit, maar in samenwerking met anderen de publieke waarde(n)verder vergroot.

Anneke van ’t Hout (overheidsliaison MCOIG) vulde aan dat de maatschappelijke coalitie haar onafhankelijke rol blijft houden in het nieuwe samenwerkingsproces. Het betrekken van diverse maatschappelijke partijen en de wetenschap rondom open overheid biedt kansen om samen te werken aan maatschappelijke projecten die zowel de transparantie als de toegankelijkheid van overheidsinformatie verbeteren en tegelijkertijd het vertrouwen in de overheid versterken. De nadruk ligt daarbij niet alleen op beleidsontwikkeling, maar ook op het verzamelen van inzichten uit verschillende maatschappelijke groepen om zo tot beter beleid te komen.

Reinout Meuwissen (Digitale Samenleving, BZK) | Op zoek naar de consensus met participatietool Polis

Reinout Meuwissen presenteerde de innovatieve burgerparticipatietool Polis, die wordt ingezet voor het creëren van consensus op gepolariseerde onderwerpen. Het doel van Polis is om co-creatie van beleid mogelijk te maken door burgers en overheid dichter bij elkaar te brengen. Door middel van algoritmen brengt het platform Polis verschillende meningen in kaart om uiteindelijk de nuance van de discussie te tonen consensus te creëren. Dit maakt het een waardevol hulpmiddel voor beleidsmakers die opzoek zijn naar een breed draagvlak voor hun besluitvorming. De openbaarheid vanhet algoritme zorgt voor transparantie en biedt burgers vertrouwen in hetproces.

Irene Nooren (GPT NL) | Een open, eerlijk en controleerbaar AI-model

Irene Nooren, systeembioloog en onderzoeker op het gebied van open science, gaf een update over de ontwikkeling van GPT-NL en de ethische overwegingen rondom het gebruik van AI en data. GPT-NL wil een open, eerlijke en transparante benadering van AI bevorderen, waarbij publieke waarde, zoals privacy, transparantie en duurzaamheid centraal staan. Hierbij benadrukte zij de noodzaak van naleving van de wetgeving zoals de AI-Act en legde zij de de uitdagingen rond data-eigendom en het verkrijgen van toestemming voor het gebruik van gegevens uit. Het doel is een model te creëren dat open source is en breed toegankelijk, met als uitgangspunt dat alleen geautoriseerde data gebruikt wordt die transparant en traceerbaar is. Het is hierbij noodzakelijk om voldoende gegevens te verzamelen, zowel in het Nederlands als in het Engels, voor het trainen van het GPT-NL model.

Simone van der Burg (Waag Futurelab) | Betrek de samenleving actief bij ontwikkelingen rondom AI

Simone van der Burg benadrukte de rol van publieke waarden in technologische ontwikkeling, en hoe AI de maatschappij beïnvloedt. Van derBurg sprak over het belang van maatschappelijk onderzoek naar AI, waarbij zij focuste op het betrekken van diverse groepen bij het ontwikkelen van technologie die hen direct raakt. Het is daarbij nodig om maatschappelijke zorgen zoals desinformatie, machtsverhoudingen, en privacy te adresseren. Met de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) heeft zij input verzameld van de samenleving over AI, waarbij de resultaten wijzen op bezorgdheid van mensen over verlies aan controle over de wereld waarin men leeft, machtsrelaties die ontstaan door AI door een ongelijke verdeling van AI-expertise en vrees voor verlies van vrijheid doordat data in handen is van anderen. Zij pleit daarom voor strengere kaders voor AI-onderzoek en -ontwikkeling, inclusief transparantie, controleerbaarheid en de bescherming van democratische waarden. Een laatste aanbeveling: om vertrouwen in AI op te bouwen moet de samenleving actief betrokken bij het proces, bijvoorbeeld via experimenten, onderwijs of het realiseren van een orgaan dat AI controleert en waar mensen naartoe kunnen met vragen, bijvoorbeeld in de vorm van een meldpunt.

‍