Vanuit de maatschappelijke coalitie zijn diverse projecten gestart die bijdragen aan de gestelde oplossingsrichtingen. Eén van deze projecten is het onderzoeksinitiatief ‘Grip op eigen gegevens?’ van Danny Lammerhirt, werkzaam bij Waag Futurelab. Het doel van dit onderzoek is om inzicht te krijgen in technologieën die door de Nederlandse overheid en andere partijen worden ingezet om burgers meer controle te geven over hun persoonsgegevens.‍

‍“Burgers worden geconfronteerd met een jungle aan instrumenten” – Danny Lammerhirt, Waag Futurelab.

Het onderzoek richt zich op de verzameling en analyse van 109 digitale instrumenten. Deze instrumenten worden geïdentificeerd via zoekmachines, appstores en overheidswebsites. Daarnaast worden interfaces van deze tools grondig geanalyseerd. Om de implementatie en werking beter te begrijpen, worden ook interviews afgenomen met ontwikkelaars en medewerkers van organisaties zoals Logius en gemeentelijke diensten.

De kern van het onderzoek ligt in het ontwikkelen van instrumenten die burgers meer controle geven over hun gegevens. Daarbij blijkt echter dat er relatief weinig tools bestaan waarmee burgers daadwerkelijk hun rechten kunnen uitoefenen. Ook wordt aandacht besteed aan situaties waarin persoonsgegevens onjuist worden verwerkt en hoe controle in dergelijke gevallen kan worden verbeterd.

Het onderzoek belicht bovendien belangrijke maatschappelijke uitdagingen, zoals de digitale kloof, die ertoe kan leiden dat sommige groepen mensen worden uitgesloten wanneer alles gedigitaliseerd wordt. Verder wordt gekeken naar de noodzakelijke aanpassingen in de overheidsinfrastructuur om een gelijkwaardige machtsverhouding te waarborgen bij gegevensuitwisseling. Dit vraagt om duidelijke regelgeving en effectief toezicht op partijen die data ontvangen, zowel binnen als buiten de overheid. Hierbij moeten kwaliteit en toegankelijkheid van publieke diensten centraal staan, in plaats van enkel de focus op digitalisering.

Een andere belangrijke aanbeveling is dat persoonsgegevens actief moeten worden benut om burgers beter te ondersteunen bij het verkrijgen van publieke diensten, met oog voor het risico op discriminatie door data-gestuurde systemen.

Sabine Geerdes van de Directie Digitale Overheid gaat aan de slag met de aanbevelingen uit het onderzoek, al wordt benadrukt dat dit tijd vergt vanwege de complexiteit van regelgeving en beleidsveranderingen. ‍

“Redeneer meer vanuit de burger/onderneming dan vanuit de overheid zelf” – Sabine Geerdes, Ministerie Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Daarnaast wijst Marianne van den Anker, Ombudsman Rotterdam, op een ander probleem: de huidige praktijk waarbij burgers zelf aanvragen moeten doen voor regelingen waarvoor zij recht hebben, leidt tot onderbenutting. Er wordt gepleit voor een proactieve aanpak waarbij positieve algoritmes worden ingezet om regelingen beter toegankelijk te maken.

‍“AVG helpt echt niet mee” – Marianne van den Anker, Ombudsman Rotterdam Rijnmond

Tot slot wordt een kritische kanttekening geplaatst bij het feit dat de overheid afhankelijk is van commerciële platforms zoals Facebook, X (voorheen Twitter) en Instagram om met burgers te communiceren. Dit werpt vragen op over de rol van publieke infrastructuur in het waarborgen van inclusieve en veilige communicatie.

‍